Apocalipse do Lorvão
A Apocalipse de Lorvão é un manuscrito iluminado[1] datado en 1189, ao comezo do reinado de Sancho I, segundo rei de Portugal. Posiblemente unha obra do scriptorium do Mosteiro de Lorvão, preto de Coímbra. Está considerado un dos primeiros e máis suntuosos manuscritos iluminados do reino de Portugal.
Trátase dun comentario ao Libro da Apocalipse, o último libro do Novo Testamento, que recolle as revelacións recibidas polo apóstolo Xoán Evanxelista cando estaba na illa de Patmos. A obra é unha copia dun dos varios códices existentes entón do Commentarium in Apocalypsin do chamado Beato de Liébana, do século VIII, e encádrase así no universo dos chamados beatos. O escriba da Apocalipse do Lorvão, identificado como Egeas, foi posiblemente tamén o iluminador da obra.
A Apocalipse de Lorvão atópase hoxe en Lisboa, no arquivo nacional da Torre do Tombo (Orde dos Cistercienses, Mosteiro de Lorvão, Códice 44). O Mosteiro de Lorvão converteuse nun convento feminino no século XIII. A extinción das Ordes Relixiosas en Portugal en 1834, despois das guerras liberais, extinguiu inicialmente só os conventos masculinos. Porén, con autorización das monxas, a Apocalipse foi retirada do Mosteiro de Lorvão en 1853 e depositado na Torre do Tombo por Alexandre Herculano.
Características
[editar | editar a fonte]Todas as distintas copias do Commentarium in Apocalypsin teñen dimensións diferentes, do mesmo xeito que o número de páxinas e ilustracións nunca é o mesmo. O beato de Nova York, por exemplo, mide sobre 360 x 280 mm e contén 89 ilustracións, do pintor Magius; a da catedral de Xirona, escrita unha ducia de anos despois, mide uns 400 x 260 mm e contén 160 ilustracións, de Emérito, alumno de Magius, e do pintor Ende. Do mesmo xeito, as características estilísticas difiren.
A Apocalipse de Lorvão ten 221 folios de pergamiño, de 345 x 245 mm. O texto preséntase ordenado, con 29 liñas e dúas columnas. A obra distínguese polo uso dunha paleta de cores limitada, ademais do negro, do amarelo, laranxa e vermello, e ilustracións románicas con influencias bizantinas. O texto está en latín, e emprega a escrita gótica da época.
As iluminacións foron pintadas con tintas obtidas mesturando un pegamento proteico (cola de pergamiño) con varios pigmentos, previamente moídos e despois mesturados co pegamento de pergamiño, obtendo así unha tinta que se pode aplicar con pincel. Debido á elección das cores na obra, só se utilizaron catro pigmentos: o orpimento mineral (amarelo) e os pigmentos sintéticos: vermello de chumbo (laranxa), vermellón (vermello) e negro de carbón. Os contornos foron feitos con tinta de ferro. Os pigmentos históricos utilizados na elaboración da Apocalipse do Lorvão son altamente tóxicos.[2]
Galería das ilustracións
[editar | editar a fonte]-
O códice da Apocalipse do Lorvão -
O misterio das sete estrelas (fl 17r) -
Mensaxe a Éfeso (fl 49r) -
Visión do cordeiro e os catro seres (fl 90r) -
Os catro cabaleiros (fl. 108v) -
Apertura do sexto selo (fl 115r) -
Os catro primeiros anxos tocan as trompetas (fl 136r-139r) -
Colleita e vendima (fl 172v)
Os beatos: os códices máis antigos
[editar | editar a fonte]O Commentarium in Apocalypsin orixinal foi escrito arredor dos anos 776-786 polo beato de Liébana, un monxe da comarca de Liébana, en Cantabria, nunha época na que as profecías bíblicas sobre a fin do mundo e o Libro da Apocalipse foron obxectivo de crecente interese debido á recente invasión musulmá da Península Ibérica e a posterior conquista de gran parte do territorio polos mouros. A Apocalipse de Lorvão (Beato de Lorvao en castelán) pertence así a unha familia de códices, chamados beatos, cuxas copias máis antigas, todas elas con diferenzas entre elas, son varios séculos anteriores á de Lorvão. O beato orixinal perdeuse, con todo, e non se sabe con certeza que copia foi a copiada por Egeas.
Dos 31 códices ou fragmentos que se coñecen hoxe no Commentarium in Apocalypsin, ou beatos, hai, ademais dun fragmento que se di de Nájera do século IX, no tesouro da abadía de Santo Domingo de Silos, oito códices aínda procedentes século X:
- Beato de Tabara. Catedral de Xirona.
- Beatos da Rioxa. Catedral de la Seu d'Urgell.
- Beato de Valcavado. Biblioteca Universitaria de Valladolid.
- Beato de San Millán. Real Biblioteca de San Lorenzo, O Escorial.
- Beato de San Millán de Cogolla. Madrid, Biblioteca da Real Academia da Historia.
- Beato de San Salvador de Tabara. Madrid, Arquivo Histórico Nacional.
- Beato de San Millán. Madrid, Biblioteca Nacional.
- Beato de San Miguel de Escalada. Nova York, J. Pierpoint Morgan Library.
Ademais dos mencionados anteriormente, hai, entre outros, os seguintes códices do século XI:
- Beatos de Fernando I e Dona Sancha. Madrid, Biblioteca Nacional.
- Beato de Saint-Sever. París, Bibliotheque Nationale de France.
- Beato de Santo Domingo de Silos. Londres, Biblioteca Británica.
Todos estes diferentes beatos existentes amosan diferenzas entre si, e divídense en dúas ramas, ou familias, chamadas I e II, considerándose a primeira máis próxima á orixinal. A Apocalipse de Lorvão, a pesar de ser de finais do século XII, pertence a esta primeira rama, e foi comparada, dende o punto de vista iconográfico, co Beato do Burgo de Osma (Rama I) e co Beato da Rioxa. (Rama II).
As comparacións entre a Apocalipse de Lorvão e outros códices portugueses do século XII parecen reforzar a tese de que o beato portugués sería executado no Mosteiro de Lorvão. Durante o reinado do abade Xoán (1162-1192), o scriptorium do mosteiro produciu outras obras que duran ata hoxe, entre elas o Libro das Aves, de 1184. As semellanzas entre o Libro das Aves e a Apocalipse de Lorvão de 1189 parecen indicar que ambos se orixinan do mesmo scriptorium.[3]
En xeral, as cores das iluminacións limítanse a encher os fondos da composición, onde se prima o debuxo. O fenómeno tamén está claro no Libro das Aves e, segundo Peter K. Klein, sería unha "tendencia específica do scriptorium de Lorvão".[4]
Recoñecemento
[editar | editar a fonte]O manuscrito Apocalipse de Lorvão, xunto co Apocalipse de Alcobaça, foi inscrito en outubro de 2015 como rexistro da Memoria do Mundo pola Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura (UNESCO).[5]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Serrão, Joe. "Apocalipse de Lorvão", Dicionário de História de Portugal. Livraria Figueirinhas e Iniciativas Editoriais. p. 164.
- ↑ Melo, Maria João; Miranda, Maria Adelaide; Lemos, Ana; Castro, Rita (2011). "The colour of medieval Portuguese illumination: an interdisciplinary approach". Revista de História de Arte: 153–173.
- ↑ Cordonnier, Rémy (2011). "Des interactions entre scriptoria Portugais aux XIIe siècle". Revista de História de Arte: 272–283.
- ↑ Klein, Peter K. (2004). "Beato de Liébana. La ilustración de los manuscritos de Beato y el apocalípsis de Lorvão.". Valencia, Patrimonio.
- ↑ "Dois manuscritos medievais portugueses entram para a Memória do Mundo da UNESCO". publico.pt. Consultado o 2023.